تالکین به عنوان کسی که در ادبیات مدرن نقطه عطف است شناخته می شود. یعنی می‌شود گفت جریان ادبیات مدرن در ژانر فانتزی به قبل و بعد از تالکین تقسیم می‌شود. تالکین در آثارش شخصیت ها و دیرین گونه هایی را خلق کرده که بقیه در آثارشان از آن شخصیتها وام گرفته اند و استفاده کرده اند مانند: هری پاتر، جنگ ستارگان، بازی وارکرفت و … شخصیت سازی او از ذهن خلاقش نشات می گیرد و همچنین نبوغش در تخیّل پردازی و تسلط او در زبان. تمام این ها متاثر است از زندگی خاص او با تمام سختی ها و مشقت هایی که در سالیان عمرش تجربه کرده است.

یکی از نویسنده های بزرگی که توانست شخصیت‌ها و کاراکترهای زیادی را بیافریند، لئو تولستوی بود که توانست در کتاب جنگ و صلح قریب به بیش از ۳۰۰۰ شخصیت بسازد. یکی از هنرهای تالکین نیز همین توانایی در شخصیت سازی است و در ارباب حلقه‌ها توانسته این شخصیت ها را به خوبی خلق کند. البته اصل حرف تالکین در کتاب سیلماریلیون اوست که در آن از مباحث الهیاتی و چگونگی آفرینش جهان صحبت می‌کند.

ویژگی منحصر به فرد جهان ثانویه تالکین این است که همه چیز با هم منسجم است. یعنی تمام این جهان به همراه قومیت‌هایی که در آن زندگی می‌کنند را توانسته به صورت منسجم در کنار هم قرار دهد. همینطور بحث خیر و شر را به زیبایی توضیح داده و خیر و شر در داستان های او کاملاً از هم متمایزند و به ورطه نسبی‌گرایی نیفتاده اند. تالکین به شر مطلق اعتقادی ندارد. در این خصوص یک نگاه سنت آگوستینی دارد و می‌گوید: شر اگر باشد، عدم است و وجود ندارد. بلکه نبود خیر است که شر را به وجود می‌آورد. تالکین، نماد حلقه در اثر ارباب حلقه ها را نمادی از ماشینی شدن می داند و یکی از مسائل اصلی برای تالکین همین ماشینی شدن است. مانند شخصیت سارومان؛ جادوگر منفی فیلم ارباب حلقه‌ها که نماد مدرنیته، صنعتی شدن و ماشینی شدن است، نماد تحمیل اجبار به طبیعت است. به تعبیر تالکین، ماشینی شدن یک آلترناتیو سولوشن است، یک پاسخ غلط به رفع امیال و نیازهای انسانی است که باعث شده جبرش به طبیعت و سنت ها اعمال شود.

در فیلم ارباب حلقه ها، شخصیت های منفی به ماشینی شدن و جادوگری اعتقاد ویژه ای دارند در صورتی که جادو در نگاه تالکین یک امر مذموم است. او با جادو، زاویه دارد. به نظر او طبیعتی که خدا آفریده باید با مناسبات خودش جلو برود و انسانی که می‌خواهد سیطره خودش را بر طبیعت ایجاد کند و طبیعت را به قول دکارت به بند بکشد، در اصل ضربه ای اساسی به روح طبیعت وارد می‌کند. تالکین معتقد است که خداوند در این دنیا، پازلی طراحی کرده و هر کس نقشی در آن دارد و اگر هر فردی نقش خود را در این آهنگ آفرینش اجرا کند، تمام کارها پیش خواهد رفت. همچنین نگاه تالکین به شر این است که خدا عامدانه شر را ایجاد کرده برای رسیدن به یک مصلحت و خیر بالاتر. در اصل شری هم وجود ندارد. اگر در تصوّر ما چیزی به نام شر وجود دارد، آن در حقیقت برای رسیدن به یک خیر بالاتری است که خدا آن را ایجاد کرده است.

تالکین هم خودش یک مسیحی کاتولیک بوده و هم اظهاراتی که می‌کند و عقایدش بر اساس مسیحیت کاتولیک نوشته شده است و از عزیمتگاه سنت گرایی به مدرنیته نگاه می‌کند و یکی از نقاطی که سعی کرده به صورت جدی به آن حمله کند، نیچه و فلسفه نیچه است و سعی کرده آلترناتیو یا نقطه مقابل و آنتی تز نیچه باشد. انسان آرمانی که نیچه معرفی می‌کند یا همان ابرمرد نیچه؛ اراده معطوف به قدرت دارد ولی تالکین یک اَبَر هابیت را معرفی می‌کند. هابیت یک موجود معمولی در آثار تالکین است که گذر کردن از قدرت و کنار زدن قدرت مولفه آرمانی اوست. یعنی دقیقاً نقطه مقابل انسان تراز نیچه است. یا از طرفی در آثار تالکین، خدا قهرمان اصلی اوست اما در فلسفه نیچه، مرگ خدا یا خدای مرده مطرح است. امید و امید معطوف به ایمان یک جایگاه ویژه در آثار تالکین دارد در صورتی که در نگاه نیچه امید جایگاهی ندارد و بیشتر پوچ گرایی و نهیلیسم مطرح است. تالکین به این موضوع اعتقاد دارد که مشیّت الهی در آخر کار به کمک بشر می‌آید و کار را پیش می‌برد. یک روحی که در آثار تالکین دیده می‌شود روح ایمان و امید است و امیدی که از ایمان برمی‌خیزد. تا جایی که در سکانسی از فیلم ارباب حلقه‌ها به موضوع مرگ آگاهانه در مسیر خیر اشاره می‌کند که پاداش آن را هم بهشت قرار داده است.

تالکین در آثارش اصرار دارد که حقیقت یکی است و بقیه همه وهمند. به نظر او اصل معنای نبرد در ارباب حلقه‌ها آزادی نیست بلکه درباره خدا و آن عزت و شأن الهی اوست. تالکین با یک نیت خیر و با گذشته سختی که داشته، آمده است تا دفاعی کند از خدا، ایمان و امید. به خصوص در این قرن پرتلاطم بیستم که مدرنیته و پست مدرنیسم غوغا می کند. بدون شک تلاش های او در این میان قابل تقدیر است.