در خصوص انیمیشن باب اسفنجی، مفاهیم عمیق فلسفی را می‌توان از خود اثر با رویکرد پدیدارشناسی استخراج کرد که برعکس ظاهر اثر که به نظر می‌رسد یک کارتون معمولی بدون محتواست، به شدت مضامین فلسفی قوی و چند وجهی در آن وجود دارد که کمتر در بقیه انیمه ‌ها و کارتون‌ها می‌توان آن را مشاهده کرد.

این انیمیشن در ابتدا در قالب کمیک به بازار آمد و سپس سریال آن در سال ۱۹۹۹ میلادی ساخته شد و مورد توجه کودکان در سراسر جهان قرار گرفت. بعد از آن در سال‌های 2004، 2015 و ۲۰۲۰ میلادی سه گانه­ی فیلم های باب اسفنجی از روی سریال آن ساخته شد. این انیمیشن ۷ شخصیت اصلی دارد که باب اسفنجی به عنوان شخصیت اصلی آن دارای یک روحیه شاد، سرخوش و به دور از رنج است که دوست ندارد رنج را تجربه کند و به دنبال این است که در همه حال، ناراحتی را به شادی تبدیل کند. حتی وقتی با دوستش پاتریک در شرایط بسیار سختی قرار می‌گیرند، اجازه نمی‌دهند که داستان، فضای رنج آوری به خود بگیرد. البته در بسیاری از سکانس ها، این دو شخصیت کمی ساده لوح و تا حدی احمق نیز به نظر می رسند.

همان طور که می دانید، در آثار داستانی معمولاً یک فراز و فرودی برای شخصیت اصلی داستان متصوّر است، به طور مثال شخصیت اصلی یک داستان ابتدا وارد چالش‌های جدی می‌شود و بر اثر این چالش‌ها یک سری رشد شخصیتی در او رخ می‌دهد و به یک الگو تبدیل می‌شود، اما در این انیمیشن علی­رغم اینکه سال‌های زیادی از تولید آن نیز می‌گذرد، شخصیت اصلی داستان یعنی باب اسفنجی هیچگونه رشد و تغییری نکرده است، هیچ تحول و سیرورتی در او دیده نمی‌شود. انگار روایتی است بر مبنای ابسوردیسم و پوچ گرایی. یعنی قرار نیست هیچ اتفاقی برای او بیفتد و تغییری رخ دهد. این شخصیت، همان شخصیتی است که هست! و این شخصیتی هم که هست بسیار قابل قبول است؛ چون هم خودش پذیرفته و هم مخاطب آن را همین گونه دوست دارد!

نکته جالب دیگر این است که باب اسفنجی در زندگی پُست مدرنی که دارد، تنها زندگی می‌کند. این شخصیت با یک حلزونی زندگی می‌کند که در اصل حیوان خانگی اوست و به شدت به او وابسته است. تمام شخصیت‌های این انیمیشن تنها زندگی می‌کنند. یعنی نقش خانواده بسیار کمرنگ است. این مولفه ایندیویژوالیسم یا تفرّدگرایی در زندگی مدرن، مسیر را به سمتی برده که در حال حاضر جزء چالش‌های اساسی اجتماع غربی است.

بعد از جنگ جهانی دوم، این مسیر بی‌معنایی را بیشتر مشاهده می‌کنیم. سوالاتی که جامعه آن روزگار از خود می‌پرسیدند که اصلاً من برای چه زندگی می‌کنم؟ من محکومم به زندگی کردن. در یک اتفاقی قرار گرفتم که خودم تعیین کننده آن نبودم و در یک جبر بایولوژیک و یک جبر اجتماعی در خانواده‌ای متولد شدم و در یک جامعه‌ای قرار گرفتم که هیچ کدام دست من نبود و کاری هم از دست من برنمی‌آمد. در فضای باب اسفنجی بسیاری از این مؤلفه‌ها را شاهد هستیم. یک فضایی برخاسته از جامعه واقعی آمریکایی که در یک فضای انیمه برای کودکان، موضوعات و مضامین پیچیده فلسفی و تفکر فلسفی غرب را مطرح می کند. انگار نسل آینده باید با این دیدگاه‌های فلسفی به طور غیر مستقیم آشنا شود. انگار باید بداند که این جامعه، دیگر آن جامعه‌ای نیست که بخواهیم آن را به سمت کنترل پیش ببریم. مسئله عدم کنترل به شدت در این اثر بیان شده است.

به طور مثال موسیقی راک به عنوان یکی از متدها و مکاتب موسیقی دقیقاً در فضایی که این عدم کنترل جاری شده، (عصر ریشیزم؛ یعنی عصری که بر اساس تئوری‌های ویلهم ریش قائل به این هستند که نباید کنترلی روی انسان‌ها اتفاق بیفتد و آنها باید آزادی مطلق داشته باشند) بر کنترل ذهن غلبه می کند.

 یکی از موضوعاتی که در باب اسفنجی دیده می‌شود، مسئله ایجاد یک شرایط کاملاً تصادفی است. بدین معنی که به صورت تصادفی شخصیت‌ها در یک موقعیت هایی قرار می‌گیرند و تمام کارها هم به صورت تصادفی پیش می‌رود. آنها هیچ اراده‌ای برای آنکه از آن موقعیت خارج شوند ندارد. وقتی بچه‌ها این انیمیشن را مشاهده می‌کنند، (به گفته سازندگان، این اثر برای بچه‌های ۶ تا ۱۱ ساله است که متاسفانه ۳۹ درصد این گروه سنی، بین دو تا ۵ سال است) و هنگامی که این موضوعات سنگین و فلسفی برای بچه‌هایی که ظرفیت ذهنشان حداقل تا ۱۱ سال است مطرح میشوند، چه بلایی سر آنها می‌آورد! چه شک‌هایی که در ذهنِ جوانِ آنها نقش نمی بندد. به همه چیز شک می‌کنند، به هستی، به وجود خود و … بچه‌ها نمی‌توانند این شک را به درستی مطرح کنند، اما ریشه و منشأ آن از همین انیمیشن‌هایی است که در دوران کودکی خود دیده‌اند و آینده و نحوه نگرش آنها را به جهان می‌سازد و بسیار مسئله خطرناکی است هم در حوزه معرفت شناسی هم در حوزه‌های دیگری که می‌تواند آسیب جدی به نحوه نگرش کودکانی که بزرگسالان آینده هستند بزند.

یکی دیگر از کاراکترهای این انیمیشن به نام خرچنگ، نماد ثروت اندوزی و وابستگی به دنیاست. یک شخصیت کاملاً سوداگرانه دارد. خرچنگ دقیقاً نماد و تجسم یافته آن انسان تراز کاپیتالیستی است. انسانی که مدام سرمایه اش را توسعه و گسترش می

دهد. همه چیز برای خرچنگ پول و کالاست. همیشه سوال او این است که چطور می‌توانم از اجسامی که در کنارم قرار گرفته اند، پول در بیاورم و مدام این ثروت را انباشته کنم تا از آن لذت ببرم. در اصل همه چیز او برای به دست آوردن لذت است، پول برای لذت، زمان برای لذت و لذت برای لذت!

و این موضوع رکن اساسی هوس شهر است! کودکانی که پای همچنین انیمیشن‌هایی می‌نشینند که دارند اصالت لذت را تبلیغ می‌کند، بچه‌هایی را تربیت می‌کنند که تمام کارهای آنها معطوف به لذت باشد. وقتی همین کودکان بزرگ می شوند، دیگر حتی حاضر به ازدواج و فرزندآوری نیستند. چون این ازدواج و فرزندآوری، محدود کردن آن لذت‌هایی است که تا الان داشتند آن را تجربه می‌کردند و البته این جنس لذت؛ این جنس لذت دنیای مدرن و پست مدرن با آن لذت معنوی بسیار متفاوت است.

دقیقاً آن تلقی خودمحوری که معطوف به لذت بردن خود “من” است یعنی همه چیز باید در مسیر لذت “من” قرار گیرد و از دل این تفکر جدید، تعریف جدیدی از انسان به وجود می‌آید، انسان‌هایی که باید برای آنها سندی مثل سند ۲۰۳۰ منتشر شود!