فرهنگ هیپ هاپ یک فرهنگ اعتراضی و یک جریان انتقادی اجتماعی است که در دهه 1970 میلادی شکل گرفت و موضوع اصلی آن نشان دادن واکنش در قالب موسیقی نسبت به ظلم، تبعیض نژادی و خشونتی بود که نسبت به سیاه پوستان آمریکا وجود داشت. هیپ هاپ معتقد بود که باید در فضای موسیقیایی، صدایی باشیم برای بی‌صداها. هیپ هاپ فقط موسیقی نبود بلکه به یک فرهنگ تبدیل شد و به دنبال خودش یک فشن جدید و یک سبک زندگی جدید به وجود آورد.

تاریخچه شکل‌گیری آمریکا مملو از ظلم ها و ناعدالتی هاست. فجایعی که بر سر سرخ پوستان آمریکایی آمد، گواهی بر این مدعاست. از طرفی در قرن ۱۷ میلادی، نظام برده‌داری در انگلیس و آمریکا آغاز شد. این تبعیض نژادی، ذاتی فرهنگ آمریکایی است. نگرش فرهنگ غرب به انسان سیاه، مبتنی بر یک هرم انسانی است. آمریکایی ها خود را از نژاد برتر آنگلاساکسون می دانستند که در راس هرم انسانی قرار داشت و سیاه پوستان را در کف هرم و یک پله بالاتر از حیوانات قرار داده بودند. نگاه آنها همواره یک نگاه از بالا به پایین بود لذا باید این سیاه پوستان استعمار می شدند و بردگی سفیدپوستان را می کردند و تا حدی این تبعیض نژادی پیش رفت که نگاه به برده‌ها کاملاً یک نگاه کالاوارگی بود. از طرفی همین سیاهان بودند که با کارهای سنگین و سخت، شرایط توسعه و صنعتی شدن آمریکا را فراهم آوردند.

متاسفانه جریانی که با فرهنگ هیپ هاپ شروع شد، شناخت دقیق و عمیقی نسبت به ریشه‌های نژادپرستی نداشت و یک مسیر بدون شناخت را پیش برد. لذا واکنشش، یک واکنش سطحی نسبت به مسائل اجتماعی بود. همانطور که ابراهیم فرانتس فانون می‌گوید که “وقتی ما در فرهنگ سفیدپوستان و در آمریکا زندگی می‌کنیم و به زبان آنها حرف می‌زنیم و مثل آنها رفتار می‌کنیم، لذا سبک زندگیمان در همان پارادایم آمریکای نژادپرست سفیدپوست تعریف می‌شود. فرهنگ آمریکا مدام در حال درنوردیدن نظام ارزشی ماست و پیشروی می‌کند و هیچ کاری از دست ما بر نمی آید. ما باید از یک موضع خارج از پارادایم و مناسبات فرهنگی و اجتماعی آمریکا به او حمله کنیم تا موفق شویم”. اگر فرهنگ هیپ هاپ نیز همانند ابراهیم فرانتس فانون فکر می کرد و بر مسیری که دکتر مالکوم ایکس شروع کرده بود منطبق می‌شد، قطعا به موفقیت دست می یافت.

مالکوم ایکس به وسیله یک مسیر اعتراضی خارج از فرهنگ آمریکا و مبتنی بر اسلام عدالت خواه، واکنش نشان داد و در آخر توسط حاکمیت حذف گردید. بعد از آن، مسیر اعتراضی سیاه پوستان به سمت یک اعتراض آرام رفت و مارتین لوترکینگ رهبری آن را بر عهده گرفت. وقتی بحران سیاهان در آمریکا شکل گرفت، حکومت، آن بحران را مدیریت نمود و اگر این کار را نمی کرد، این مسیر به سمت واکنش اعتراضی گسترده میشد و امنیت امریکا را تهدید می نمود.

از آنجا که مطلعید، در مدیریت ناآرامی‌های اجتماعی اگر به جریان معترض آسیب سخت زده شود و کشته سازی شکل گیرد، آن جریان اعتراضی نه تنها افول نمی‌کند بلکه شدت خواهد گرفت. لذا حاکمیت آمریکا یک مسیر دیگری را در مدیریت اعتراضات پیش گرفت و اعتراضات را به سمتی ‌برد که بتواند آن را مدیریت کند و اینجا بود که فرهنگ هیپ هاپ نیز توسط حاکمیت مدیریت شد ! شاید فاز اول هیپ هاپ، جریانی بود که توسط عده‌ای سیاه پوست که واقعاً اعتراض داشته و می‌خواستند واکنشی نشان دهند، شکل گرفت اما این واکنش‌ها تحت حاکمیت مدیریت شد و به جایی نرسید.

از ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۵ میلادی، دوره طلایی هیپ هاپ به وجود آمد و بحث رپ آگاهانه آنجا شکل گرفت و به سمتی رفتند که واقعاً یک سری کنش‌های اجتماعی از جنس عدالت خواهی از خود نشان دادند، اما در مقطع دوم که از سال ۱۹۸۵ تا سال ۱۹۹۳ شکل گرفت یک جریان خود تخریب که نافرمانی اجتماعی جزو اهدافش بود شکل گرفت و گنگستریزم در هیپ هاپ به وجود آمد. در فاز سوم یعنی از سال ۱۹۹۳ به بعد، پرنو هیپ هاپ به شدت رواج یافت و به سمتی رفت که مناسبات نامشروع جنسی فراگیر شد. رفته رفته با مدیریتی که توسط حاکمیت انجام شد، هیپ هاپ به فرهنگی تبدیل شد که کاملا استحاله شده بود و دیگر هیچ نشانه‌ای از اعتراض در آن وجود نداشت! بلکه دقیقا با فرهنگ غرب منطبق شده بود. دیگر از دل این هیپ هاپ، جنبش اجتماعی بیرون نیامد و مسیر امثال کسانی همچون مالکوم ایکس در آن طی نشد.

سوالی که اینجا مطرح است این است که آیا موسیقی اعتراضی مثل هیپ هاپ یا رپ چقدر می‌تواند موجب تغییر شود؟ آیا ظرفیت ایجاد یک انقلاب را دارد یا صرفاً شروع یک کنش اجتماعی است؟

در پاسخ این سوال باید گفت لازمه ایجاد یک تحول اجتماعی جدی و یک تحولی که در ساختار سیاسی آن جامعه اثر بگذارد، طی کردن 4 مرحله زیر است:

1) مرحله اول، مرحله تغییر مسیر است. مسیری که هیپ هاپ آن را طی کرد و از طریق فضای هنر و موسیقی عنوان کرد که مسیر ظلم و تبعیض نسبت به سیاه پوستان باید تغییر کند. هیپ هاپ حتی اگر افقش انقلاب کردن بود، ولی در این مرحله متوقف شد. هیپ هاپ بیشتر واکنشی بود به فضای ظلم جاری در جامعه آمریکا. ولی متاسفانه واکنشی بود که خیلی کارکردی نداشت و یک عدالت خواهی خیلی تلطیف شده و سطحی بود.

2) مرحله دوم، مرحله تجدید نظر است. یعنی باید یک تجدید نظر فرهنگی اتفاق بیفتد و نظام تفکیک بین سفید پوستان و سیاهان در جامعه از بین برود. مارتین لوترکینگ در این مرحله توانست تا حدی رهبری جامعه سیاهان را به عهده بگیرد. البته این جریان قرار نبود به سمت اصلاح طلبی پیش برود، لذا در فرهنگ آمریکا زندگی می کرد و خارج از پارادایم حاکمیت اقدامی نمی نمود.

3) مرحله سوم، مرحله اصلاح طلبی است. در این مرحله ساختار سیاسی و حاکمیت به چالش کشیده می شود و در یک سری از اصول، اصلاحاتی صورت می گیرد. به طور مثال اصلاحاتی صورت گرفت تا سیاه پوستان بتوانند وارد مناسبات سیاسی شوند و حق رای داشته باشند و حتی رئیس جمهور شوند. جریان مالکوم ایکس در این مرحله گنجانده می شود. جریانی که کاملاً خارج از پارادایم آمریکایی و از موضع اسلام به سمت جهاد پیش رفت. اسلامی که قرار است کنشگر باشد. قرار بود جریان مالکوم ایکس منجر به انقلاب شود اگر او را حذف نمی‌کردند.

4) مرحله چهارم، مرحله انقلاب است. جریانی که کاملاً جامعه را متحول می‌کند و تاریخ آن کشور بعد از تجربه انقلاب به قبل و بعد خودش تغییر پیدا می‌کند. بعضی انقلاب‌ها ممکن است تنها حاکمیت را عوض کند ولی در بعضی دیگر از انقلاب‌ها همه حوزه‌های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دستخوش انقلاب می شوند. در این مرحله ما به ازای واقعی وجود ندارد ولی در حوزه تئوری و الهام بخشِ سیاه پوستان، می توان از ابراهیم فرانتس فانون نام برد که قائل به اقدام مسلحانه برای دستیابی به انقلاب بود.