لحظه‌هایی برای نبودن

نسبی بودن زمان نظریه‌ایست که طرفداران بازی‌های کامپیوتری بیش از دیگران آن را درک می‌کنند. وقتی قصه‌ی بازی درحال پیشروی است، حرکت عقربه‌های ساعت انطباق زیادی با گذر زمان درون دنیای بازی ندارند و گاهی حتی عقب می‌مانند. زمانی که چشم‌ها و دست‌ها و استخوان‌ها همگی فریاد خستگی سر می‌دهند اما ذهن پروار، همچنان می‌خواهد ادامه دهد.

«Immersion» یا «غوطه‌وری»، همان مغناطیسی است که مخاطب را ساعت‌ّها پشت نمایشگر بازی میخ‌کوب می‌کند. غوطه‌ور شدن در جهان مجازی بازی، «زندگی دوم» را رقم می‌زند و لحظاتی را ایجاد می‌کند تا فرد از دنیای واقعی جدا شده و نباشد. «لحظه‌هایی برای نبودن». اما سوال اینجاست که چرا لازم است نباشد؟ دست‌کم برای لحظاتی. مگر دنیای واقعی چه خلائی دارد که جهان مجازی ساخته شده از کدها و اعداد، می‌تواند آن را پر کند؟

انگیزه‌ها برای این جدایی از دنیای واقعی، متفاوت است. عده‌ای برای فرار از مشکلات و گرفتاری‌های زندگی و رفع خستگی کار، دنبال این نبودن می‌روند. در واقع بازی برای آن‌ها، فراغت از فکر کردن به مشکلات زندگی را فراهم می‌کند. اگرچه هیچ نقشی در رفع آن‌ها نخواهد داشت.

برای عده‌ای دیگر اما خوشی‌ها و زیبایی‌های دنیا، لحظه‌ی نبودن را مطالبه می‌کنند. این گروه برای فرار از یکنواختی زندگی و تکرار کسالت‌بار و خسته‌کننده آن، به جهان مجازی بازی پناه می‌برند. دنیایی که مملو از ماجراجویی‌ها، حماسه‌ها، پیروزی‌ها و حتی شکست‌هایی است که هیچ ضرری به زندگی واقعی وارد نمی‌کنند. دنیایی از جنس خیال که قصه دارد. قصه‌هایی جذاب، متنوع و البته «موهوم».

آیین وحیانی اسلام اما  قرار را بر «فرار» ارجح می‌داند. جهان‌بینی توحیدی، نه تنها فرار از زندگی واقعی و مشیت الهی را مجاز نمی‌داند بلکه اساساً «امکان» آن را رد می‌کند. قرآن کریم، همانطور که نواقص، بیچارگی‌ها، فقدان‌ها و شکست‌ها را مایه‌ی ابتلاء و آزمایش انسان می‌داند، بلکه زیبایی جهان را هم ابزاری برای سنجش عیار مؤمنین معرفی می‌کند:

إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ﴿18﴾

ما آنچه را روی زمین است زینت آن قرار دادیم، تا آنها را بیازماییم که کدامینشان بهتر عمل می‌کنند!

کهف

وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ ﴿۱۵۵﴾

قطعا همه شما را با چيزي از ترس، گرسنگي، زيان مالي و جاني، و كمبود ميوه‏ ها آزمايش مي‏كنيم و بشارت ده به استقامت كنندگان! (۱۵۵)

بقره

این دستگاه محاسباتی انسان است که باید بتواند ابتدا درک درستی از حقیقت هستی و حیات داشته باشد؛ سپس ابتلائات را تشخیص داده و پاسخ مناسب به آن‌ها بدهد. انسانی که باورهایش از آسمان و پیام آسمانی منقطع شده، درگیر  با زشتی‌ها و زیبایی‌های زندگی می‌شود. خوشی‌ زیاد، تنوع می‌طلبد و ماجراجویی؛ و ناخوشی زیاد، خستگی می‌آورد و ناامیدی. راه نجات از هردو حالت هم یکسان است: «فرار». پناه بردن به قصه‌هایی که در آن‌ها نه مشکلات واقعی هستند و نه جایزه‌ها. نه پیروزی ماندگار است و نه شکست. آن‌جا فقط خیال است و خیال است و خیال. البته امتداد این زندگی دوم در جهان مجازی به زندگی واقعی هم می‌رسد. حیات در «وهم»، وهم در «حیات» را به دنبال می‌آورد. انسانی که در دنیای وارکرفت غوطه‌ور شده، دیگر نمی‌تواند کنشگر کاملی در زندگی واقعی‌اش باشد.

انسان مؤمن اما در «قصه‌ی خدا» بازی می‌کند. او خوشی و ناخوشی، زیبایی و زشتی، گشایش و گرفتاری، همه را جزئی از «نقشه‌ی خدا» می‌داند. نقشه‌ای بزرگ و پیچیده‌ که بازی در آن، شاید یک عمر به درازا بکشد. انسان موحد، برای فرار از زندگی و چالش‌های آن، به جهان موازی پناهنده نمی‌شود، فرار نمی‌کند، چون «...لا يُمْكِنُ الْفِرارُ مِنْ حُكُومَتِكَ» می‌خواند و می‌داند که هیچ پناه و پناهگاهی جز خدا ممکن نبوده و نخواهد بود.